طبقه متوسط جدید و فرهنگ مردم‌سالاری در ایران بررسی موردی شهر همدان

چکیده مفهوم مردم­سالاری گر­چه بیشتر برنوعی نظام سیاسی دلالت دارد که در آن مناصب و تصمیمات سیاسی به رأی و نظر عامه مردم متکی است، اما بیانگر نوعی از فرهنگ هم هست. از این نقطه‌نظر،نظام سیاسی مردم­سالار با گونه ­های خاصی از ارزش­ها و گرایش­های سیاسی و اجتماعی تناظر و همنشینی دارد. بسیاری از صاحبنظران و پژوهشگران، به ویژه در چند دهه اخیر بر ارتباط مردم­سالاری سیاسی با اندازه طبقه متوسط جدید شهری از یک سو و میزان ارزش­ها و گرایش­های مردم­سالارانه در میان اعضای این طبقه تأکید کرده ­اند. اصولاً این انگاره رواج دارد که گرایش به فرهنگ مردم­سالارانه در میان طبقه متوسط جدید شهری در سطح بالایی قرار دارد. سوال این است که آیا چنین وضعیتی در جامعه امروز ایران نیز قابل­ مشاهده است؟ در این مقاله میزان گرایش به فرهنگ مردم­سالارانه در میان استادان دانشگاه و معلمان دوره متوسطه شهر همدان مورد پیمایش قرار گرفته است. دلایل انتخاب این جمعیت آماری این است که اولاً بنا بر مباحث و نظریه­ های مردم­سالاری، این دو قشر، معرف بیشینه (ماکزیمم) گرایش به فرهنگ مردم­ سالارانه هستند؛ ثانیاً شهر همدان به عنوان یکی از شهرهای نسبتاً پر جمعیت و چند فرهنگی کشور، تا حدودی معرف میانگین وزن طبقه متوسط جدید شهری و گرایش­های آن در ایران امروز است. به این ترتیب، این پیمایش می­تواند بیشینه گرایش به فرهنگ مردم­سالارانه را در میان طبقه متوسط جدید شهری ایران امروز نشان­ دهد. در این پیمایش، با انتخاب نمونه­ ای معرف و با استفاده از شاخص­ه ای سنجش‌گر و پرسشنامه استاندارد و بومی­شده، میزان گرایش این دو گروه به ارزش­های مردم‌سالارانه سنجیده شده ­است. نتایج پیمایش نشان می­دهد گرایش به ابعاد هنجاری مردم­سالاری در میان این دو قشر در مجموع کمی بیش از حد متوسط (حدود 60 درصد) و گرایش به ابعاد رفتاری مردم­سالاری بسیار کمتر از حد متوسط (حدود 22 درصد) است. به این ترتیب فقط حدود 39 درصد از این دو گروه به مجموع ارزش ­های مردم­سالارانه (اعم از هنجاری و رفتاری) گرایش دارند. بنابراین، مقاله به این نتیجه رسیده که با توجه به موقعیت و جایگاه اجتماعی و سیاسی این دو قشر، گرایش به فرهنگ مردم‌سالارانه در میان طبقه متوسط جدید شهری ایران، به احتمال زیاد، کمتر از حد انتظار است